Alex Andjelic: ijshockeydier, perfectionist en mentor

International Mike Dalhuisen haalt vanuit Slowakije herinneringen op aan Alex Andjelic. Op zijn zevende ging hij al met Andjelic naar Noord-Amerika voor de ijshockeykampen van de legendarische NHL-coach Roger Neilson, een van de beste vrienden van de Joegoslaaf. ‘Toen wij naar Canada waren verhuisd, heeft Alex een tijdje bij ons gewoond. In die tijd hadden mijn ouders geregeld dat ik geen gymles hoefde te volgen. In plaats daarvan trainden we met vijf spelers en een goalie drie ochtenden in de week onder leiding van Alex. Allemaal gedraft of een beurs voor een universiteit. Matt Duchene en Josh Bailey spelen in de NHL. Zes spelers en allemaal hebben ze iets bereikt in het ijshockey.’

De verdediger van HK Poprad vertelt het verhaal om aan te geven hoe goed Andjelic was in het opleiden van jonge spelers. ‘Hij is de allerbeste trainer die ooit in het Nederlandse ijshockey heeft gewerkt. Ik durf zelfs te zeggen dat hij bij de top in de wereld staat, maar niet overal kansen heeft gehad. Toch werkte hij op hoge leeftijd nog als skillstrainer in de NHL. Hij was gek van ijshockey en mensen beter maken.’

Alex Andjelic had al een ijshockeyleven achter zich toen hij in 1969 in Nederland terechtkwam. Begin jaren zestig veroverde hij een basisplaats in het team van Partizan Belgrado en nam zelfs als speler deel aan de Olympische Spelen van 1964 in het Oostenrijkse Innsbruck. Aleksandar Andjelic speelde vijf van de zeven wedstrijden van zijn ploeg in het toernooi, waarin Joegoslavië met drie keer winst en een gelijkspel een eervol resultaat neerzette. In totaal speelde Andjelic 50 keer voor zijn land.

In een interview met NRC Handelsblad in 1991 omschreef hij zichzelf als speler. ‘Ik was een teamspeler. Ik blonk nooit uit in goede wedstrijden. Ik was op mijn best als het slecht ging. Dan was ik de inspirator.' In Nederland trof hij zijn schoolvriend en voormalig clubgenoot Velibor Vasovic aan, toen speler bij Ajax. Die gaf hem advies over hoe hij in Nederland aan het werk moest gaan. ‘Als je die Nederlandse jongens niet laat werken, wordt het niets.’

In Joegoslavië studeerde hij wereldliteratuur, met Engelse literatuur als hoofdrichting en werkte hij als sportjournalist voor het weekblad van Partizan Belgrado. Hij was echter niet gelukkig in het toen strak geleidde Joegoslavië en arriveerde in 1969 in Den Bosch. Een jaar later kwam hij bij Nijmegen terecht, toen een net begonnen club die nog in de derde divisie speelde. Hij werd er speler-coach en waarschijnlijk de meest bepalende man in de geschiedenis van de club.

Recordinternational Ron Berteling is daar duidelijk over. ‘Hij heeft Nijmegen groot gemaakt, daar kun je niet omheen. Daar zijn zo veel goede tot zeer goede ijshockeyers uit voortgekomen. Bennie Tijnagel, Harry van Heumen, Henri Stoer. De lijst aan spelers is bijna eindeloos. Hij heeft ze als kinderen ijshockey bijgebracht. Met passie en inzet, maar ook veeleisend. Ik weet dat het hem ook erg pijn heeft gedaan toen het met Nijmegen slechter ging.’

De rol van Andjelic in de opleiding van jonge, Nederlandse spelers kan volgens Berteling niet worden overschat. ‘De periode tussen 1979 en 1981 wordt vaak omschreven als het gouden tijdperk van het Nederlandse ijshockey. Maar in de jaren daarna waren er écht goede ijshockeyers in Nederland. We wonnen toen bijvoorbeeld van Zwitserland, met heel veel in Nederland geboren jongens die door Alex waren opgeleid.’

Dat was een enorme verandering ten opzichte van het tijdperk van de Nederlandse Canadezen. Andjelic had weinig op met de fysieke stijl van spelen van de Noord-Amerikanen. ‘IJshockey heeft hier een verkeerd imago. De gemiddelde Nederlander vereenzelvigt ijshockey met slaan, vechten, rechtlijnig, drank en vrouwen. Dat hebben we te danken aan onze bevrijders, de Canadezen. Het is jammer dat men zich in een land, waar toch zoveel intelligente voetballers zijn, in de armen heeft gegooid van vierderangs ijshockeyers.’

Het belette hem overigens niet om halverwege de jaren tachtig met John Wensink een van de beruchtste vechtersbazen uit de NHL naar Nederland te halen. Maar zijn filosofie was anders. ‘Achterin wordt hard op de man gespeeld. Zodra we de puck in ons bezit hebben, komen we er razendsnel uit. Daarbij is het vooral belangrijk dat er veel wordt bewogen en goed wordt gepassed. Op die manier ziet het publiek bij ons meer sensatie dan ergens anders’, liet hij al in 1981 optekenen in De Volkskrant.

Dat is ook iets dat huidig IJshockey Nederland-bestuurder Danny Micola herkent. Hij was voorzitter van Heerenveen toen Andjelic daar vijftien jaar geleden terugkeerde als hoofdcoach. ‘Alex had een geweldig netwerk en wist altijd goede buitenlandse spelers te halen. Die moesten altijd wel aan de voorwaarde voldoen dat ze goed moesten kunnen schaatsen. Dat zie je ook aan de jongens die hij hier in Nederland heeft opgeleid. Allemaal goede schaatsers.’

Robbert Prick van Wely is een van de spelers die door Andjelic is gevormd in de jaren zeventig. Een lid van de gouden Nijmeegse generatie die door de geboren Joegoslaaf is gevormd. De oud-international deed als vierjarig kind aan kunstrijden en werd gespot toen hij als ijshockeyer verkleed rondreed tijdens carnaval. ‘Alex Andjelic zag mij en zei tegen Jan Burg dat hij mij naar het ijshockey moest halen.Ik kwam terecht in een jeugdteam met heel veel bekende namen, die echt door Alex gevormd zijn. Schaatsen, schaatsen godverdomme. En als je niet hard genoeg ging, kreeg je met de stick klappen voor je reet.’

Van Wely stelt dat het een trainingsmethode is die nu absoluut niet meer zou kunnen. Het zou aanklachten regenen. ‘Ik weet nog wel dat Bennie Tijnagel op een gegeven moment zo hard geslagen werd dat hij huilend over de ijsbaan reed. ‘ Wacht maar als ik later groot ben. Dan wordt ik ook coach en als jij dan een kind hebt dat ijshockeyt, sla ik hem helemaal verrot’, riep hij. Maar ik besef nu dat het mij gevormd heeft als mens en als ijshockeyer. Alex was voor mij een echte ijshockeyvader. Hij had de uitstraling van een norse man, met die grote wenkbrauwen en die blik. Veel kinderen waren een beetje bang voor hem. Maar zo was hij van binnen totaal niet.’

Dat dit in het tijdperk van de Nederlandse Canadezen gebeurde met een team dat voor een belangrijk deel uit de eigen jeugdopleiding van Nijmegen kwam, was daarbij heel bijzonder. ‘We werden als spelers tot we een jaar of negen, tien waren door hem getraind en later door hem bij het eerste team gehaald. In mijn eerste jaar wisten we de hegemonie van Heerenveen te doorbreken’, vertelt Van Wely. Al die schaatstrainingen betaalden zich toen terug. ‘Larry van Wieren heeft weleens tegen mij verteld dat ze helemaal gek werden van ons. We bleven maar schaatsen. Ze kwamen ons in één shift vijf keer tegen.’

Volgens Prick van Wely waren de Nijmeegse successen van toen het resultaat van een lange termijnstrategie. ‘Vergelijk het met Arsene Wenger bij Arsenal of Alex Ferguson bij Manchester United. Hij heeft in die tijd echt heel lang bij Nijmegen gewerkt en de kans gekregen om in Nijmegen een echte ijshockeycultuur te ontwikkelen. Ik heb in mijn leven zoveel voordeel gehad van het feit dat hij me heeft helpen vormen.’

Mike Dalhuisen is een speler die later onder Andjelic groot is geworden. De woorden van Dalhuisen lijken erg op die van de vele jaren eerder door Andjelic opgeleide Prick van Wely. ’Drie mensen zijn enorm belangrijk geweest voor mijn vorming op het ijs en daarbuiten. Mijn ouders en Alex’, vertelt de 32-jarige Nijmegenaar, die Andjelic vorige week nog even aan de telefoon had. ‘Hij deed zich voor als een gemene, oude man. Iedereen was ook een beetje bang voor hem. Je kreeg soms klappen met de stick, maar toch wilde iedereen voor hem spelen. Dat was heel speciaal. Als kind snapte je dat misschien allemaal niet, maar Alex wilde echt het beste voor ons. Hij was gek op kinderen die wilde leren, dan kende hij geen grenzen om je te helpen beter te worden.’

Oud-Nijmegen-coach Danny Cuomo leerde Alex Andjelic eind jaren zeventig kennen. ‘Ik heb onder hem gespeeld en samen met hem gecoacht. Afgelopen zomer heb ik in Nijmegen nog 3,5 uur met hem op een terras gezeten. Alleen maar over ijshockey praten. Hij kon urenlang over oefeningen praten. Als je dan het gespreksonderwerp veranderde, hing het een paar minuten later weer over ijshockey. Wat mooi is dat hij zich als coach altijd is blijven ontwikkelen. Het was zijn passie, zijn leven.’

Een veelgehoorde opmerking over Andjelic is dat hij een betere trainer was, dan coach. Volgens Cuomo iets wat de geboren Joegoslaaf altijd heeft gestoken. ‘Dat vond hij niet leuk. Hij kon kinderen beter maken, maar ook een spelersgroep motiveren. Voor slappelingen had hij geen tijd. Maar wie wilde werken en beter wilde worden, die kreeg alle aandacht.’

Cuomo wijst op de gouden generatie die Andjelic in de jaren zeventig in Nijmegen heeft opgeleid, maar ook op spelers als Mitch Bruijsten, Mike Dalhuisen en Nardo Nagtzaam die hij later onder zijn hoede had. ‘Het heeft hem altijd gestoord dat hij nooit is gevraagd om technisch directeur van de ijshockeybond te worden. Je kunt je niet voorstellen hoe erg hij dat vond. Die ploeg uit de jaren tachtig speelde met een piepjonge ploeg tegen topteams uit Zweden. De Nederlandse jeugd zat in die jaren tegen de wereldtop aan.’

Volgens Cuomo had de invloed van Andjelic op het Nederlandse ijshockey nog veel groter kunnen zijn, als de bond beter gebruik had gemaakt van zijn kennis. ‘Ik ben nu 42 jaar in Nederland en heb samen met Alex het ijshockey zien groeien naar een geweldig niveau en daarna zien afzakken naar een belabberd niveau. De jeugd van Spanje speelt nu hoger dan die van ons. Het is niet voor te stellen hoe hoog het niveau had kunnen zijn met Alex als de technische man.’

Na zijn tijd in Nijmegen was Andjelic coach bij Chur in Zwitserland, een land waar hij uiteindelijk meerdere seizoenen in de bank stond. Tussendoor keerde hij terug naar Nederland als coach van BP Oilers uit Heerenveen en later Rotterdam Panda’s. Bij die laatste club kwam Ron Berteling hem tegen als coach. ‘Onze paden hebben elkaar verschillende keren gekruist. Ik heb Alex leren kennen als een echte liefhebber. Een ijshockeydier in hart en nieren. Toen ik met 17 mijn debuut maakte voor Amsterdam coachte Alex de andere ploeg. Hij vertelde dat ik in die wedstrijd hard gecheckt werd. Toen hij zag dat ik direct doorging, dacht hij meteen ‘dat komt wel goed met hem’.

Berteling stelt dat Andjelic in Nederland een stuk professionalisme heeft gebracht. ‘De trainingen waren goed voorbereid, de kleedkamer zag er altijd perfect uit, zijn wedstrijdbesprekingen waren hun tijd ver vooruit en hij slaagde erin om van het vreemdelingenlegioen dat Rotterdam was, toch een team te maken. Hij wist spelers te halen die goed bij elkaar passen. Onbewust heb ik veel van hem geleerd dat ik later zelf als trainer ook belangrijk heb gevonden. Ik focus me bij jeugdtrainingen op de basis: schaatsen, passen en schieten. In de gouden tijd in Nijmegen had hij een ploeg waar in de kleedkamer het Nijmeegs dialect klinkt. Dat is wat ik in Amsterdam ook heb geprobeerd en we hebben inderdaad met veel Amsterdamse jongens op het hoogste niveau gespeeld. Hij had altijd de nieuwste spullen als coach. Ik besef nu, dat ik op dat vlak exact hetzelfde ben.’

De basis van alles was een enorme passie voor ijshockey, die door alle geïnterviewden unaniem wordt genoemd. ‘Ik denk dat er niemand ter wereld meer van ijshockey hield dan Alex’, vertelt Dalhuisen. Altijd met ijshockey bezig.’ Dat zegt ook Danny Cuomo. ‘Hij was altijd met nieuwe oefeningen bezig, kon er nooit genoeg van krijgen om over ijshockey te praten.’ Ron Berteling: ‘Hij was veeleisend naar zijn spelers toe, maar gaf zelf ook heel veel. Een markante man. Als hij iets zei, dan stond hij daar ook voor. Recht door zee en het hart op de tong.’

Volgens Robbert Prick van Wely zit er wel iets in de stelling dat Andjelic een betere trainer was dan coach. ‘Zijn kracht zat hem in de analyse die hij maakt van de tegenstander en de trainingen die hij op basis daarvan ontwikkelde. Die zaten echt geweldig in elkaar en tijdens de wedstrijd merkte je vaak dat je door die oefeningen je eigen vak toch uitkwam of juist het vak van de tegenstander binnenkwam. In de spanning van de wedstrijd maakte hij als coach soms wel fouten, maar omdat hij ons in de trainingen al zo goed had voorbereid hoefde hij in de wedstrijden minder te coachen. Trainen is later ook echt zijn kracht geworden. Hij heeft op zo veel plekken gewerkt. Als je op hoge leeftijd nog wordt gevraagd als skillscoach bij de Toronto Marlies en Maple Leafs, dan zegt dat eigenlijk alles.’

Oud-international Jacco Landman had hem in de tijd van BP Oilers in Heerenveen als jeugdcoach. ‘Hij was een strenge coach, maar dat zorgde er wel voor dat wij dat seizoen in een geweldige conditie waren. Ik weet nog dat wij een keer een wedstrijd met 41-0 wonnen. ‘Hadden ze wel schaatsen aan’, zei Alex en gaf ons direct een straftraining om ervoor te zorgen dat we niet naast onze schoenen gingen lopen.’

Later keerde Andjelic terug naar Heerenveen als coach en tegen die tijd was Landman een vaste waarde in de ploeg van Flyers. ‘Hij had zijn sporen in het internationale ijshockey wel verdiend. Ik denk ook wel dat er een kern van waarheid in zat dat hij een betere trainer dan coach was. Zijn trainingen waren echt enorm goed en hij kon echt de kwaliteiten van spelers verbeteren. Als coach blonk hij ook uit in mindgames voor de wedstrijd. De tegenstander geen pucks geven voor de warming-up, de temperatuur in de kleedkamer manipuleren, dat soort dingen. Verder herinner ik me vooral zijn geweldige one-liners. Dat zie je nu ook op Facebook enorm terug. Lang niet altijd leuk voor degene die het betrof, maar ze bleven wel hangen.’

De laatste klus van Andjelic in Nederland was bij Zoetermeer, de ploeg die hij eigenlijk ook dit seizoen had moeten coachen. De club zag een buitenkans omdat Andjelic familie heeft wonen in Zoetermeer. Joy Turpijn van Panters vertelt dat hij samen met voorzitter Hans Toonen grotendeels verantwoordelijk was voor de komst van de toen 78-jarige coach. ‘Ik kende hem, net als veel anderen, mijn hele ijshockeyleven. Hij paste onwijs bij onze groep. Hij hielp de jongeren enorm groeien en de ouderen om scherp te blijven. Want scherp was hij zelf als geen ander.’

Zijn teamgenoot Thomas Borgman vertelt dat hij rond de aankondiging van de komst van Andjelic naar Zoetermeer net voor het eerst naar een training van het Nederlands team ging. ‘Daar vertelde echt iedereen me direct wat een topcoach het was en hoeveel ze ze geleerd hadden van hem. Mike Nason is door hem naar Nederland gehaald en was direct heel enthousiast.'

Borgman vertelt dat de ijshockeyvlam in Andjelic nog altijd volop brandde in zijn tijd bij Panters. ‘Toen we vanwege de coronacrisis alleen nog maar in groepjes van vier mochten trainen, kwam hij met perfect voorbereidde trainingen voor vier spelers. Toen dat verder werd teruggebracht tot twee mensen, paste hij zich direct aan. Ik ben echt heel dankbaar dat ik de ervaring heb mogen hebben om met hem te werken.’

Volgens Turpijn was het echt een goede match tussen Andjelic en Panters. ‘Ik ben erg blij dat ik weet dat hij de laatste tijd bij Zoetermeer enorm lol heeft gehad en dat wij lol met hem hebben gehad. Triest dat hij er niet meer is, want er zat nog geweldig veel leven in onze Alex.’

Mike Dalhuisen herinnert zich dat zijn oma in eerste instantie een hekel had aan Andjelic. ‘Ze vond hem een verschrikkelijke man. Tot ze een keer bij ons in Canada was en Alex ook. Toen snapte ze het. Hij deed alles voor Mike en niets voor zichzelf. Hij was er altijd voor de jongens. Niet alleen op het ijs, maar ook daarbuiten. Dat zag ik als kind natuurlijk niet, maar nu snap ik dat helemaal.’

Danny Cuomo keek met respect naar het werk dat Andjelic deed in Zoetermeer. ‘Tachtig jaar oud, petje af. Alex heeft een prachtig leven gehad, we hebben samen enorm veel schik gehad. Het is spijtig dat hij nu in een ziekenhuis in Belgrado door deze ziekte wordt geveld. Ik heb altijd gedacht dat hij zou sterven met zijn schaatsen aan.’